Gừng Tên khoa học là Zingiber officinale Roscoe, thuộc họ Zingiberaceae (họ Gừng). Đây là một loài thực vật thân thảo lâu năm, có thân rễ (củ gừng) phát triển dưới đất, là phần được sử dụng phổ biến nhất.
Thành phần
Gừng tươi chứa nhiều hoạt chất quý giá, bao gồm:
- Tinh dầu (1-3%): Chủ yếu là zingiberen, borneol, cineol, citral, tạo nên mùi thơm đặc trưng.
- Hợp chất phenolic: Như gingerol, shogaol, paradol, có tính chống oxy hóa và kháng viêm mạnh.
- Các chất khác: Tinh bột, protein, lipid, vitamin (B6, C) và khoáng chất (magiê, kali, đồng).
Dược tính
Trong Đông y, gừng được xem là một vị thuốc có tính ấm, vị cay, quy vào các kinh phế, tỳ và vị. Gừng có tác dụng phát tán phong hàn, ôn trung, giải độc, tiêu đờm, hành khí và giảm đau.
Nguồn gốc
Gừng có nguồn gốc từ Đông Nam Á, được trồng từ hàng ngàn năm trước. Sau đó, nó lan rộng sang các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới như Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản và châu Phi. Ngày nay, gừng được trồng phổ biến ở nhiều nước, trong đó Việt Nam là một trong những quốc gia có sản lượng gừng lớn.
Gừng trong Đông y
Công dụng
Trong y học cổ truyền, gừng được sử dụng để:
- Trị cảm lạnh, cảm cúm, ho do phong hàn.
- Kích thích tiêu hóa, giảm đầy hơi, khó tiêu.
- Giảm đau bụng kinh, đau cơ do lạnh.
- Giải độc do ăn phải thực phẩm không phù hợp (như cua, cá tanh).
5 bài thuốc từ củ gừng
- Trị cảm lạnh, ho do phong hàn
- Nguyên liệu: 10g gừng tươi, 5g hành lá, 10g đường đỏ.
- Cách làm: Gừng thái lát, hành lá cắt khúc, đun với 300ml nước, thêm đường đỏ, uống nóng.
- Công dụng: Phát tán phong hàn, làm ấm cơ thể, giảm ho.
- Chữa đau bụng do lạnh
- Nguyên liệu: 15g gừng tươi, 10g tiêu đen.
- Cách làm: Gừng giã nát, tiêu đen nghiền nhỏ, trộn đều, đun sôi với 200ml nước, uống ấm.
- Công dụng: Ôn trung, tán hàn, giảm đau bụng.
- Giảm buồn nôn, nôn mửa
- Nguyên liệu: 10g gừng tươi.
- Cách làm: Gừng thái lát mỏng, nhai trực tiếp hoặc hãm với nước sôi uống.
- Công dụng: Hành khí, giảm nôn, hỗ trợ tiêu hóa.
- Trị đau khớp do lạnh
- Nguyên liệu: 20g gừng tươi, 10g muối hạt.
- Cách làm: Gừng giã nát, trộn muối, sao nóng, bọc trong vải sạch, chườm lên vùng đau.
- Công dụng: Làm ấm, giảm đau nhức.
- Hỗ trợ tiêu hóa, đầy hơi
- Nguyên liệu: 10g gừng tươi, 5g vỏ quýt khô.
- Cách làm: Gừng thái lát, vỏ quýt rửa sạch, đun với 300ml nước, uống sau bữa ăn.
- Công dụng: Kích thích tiêu hóa, giảm chướng bụng.
Công dụng của trà gừng, rượu gừng và cách trị gió bằng gừng
- Trà gừng:
Trà gừng được làm bằng cách hãm gừng tươi thái lát với nước sôi, có thể thêm mật ong hoặc chanh. Công dụng: Làm ấm cơ thể, tăng cường tuần hoàn, giảm căng thẳng, hỗ trợ tiêu hóa và phòng cảm lạnh. - Rượu gừng:
Rượu gừng được ngâm từ gừng tươi giã nát với rượu trắng. Công dụng: Dùng để xoa bóp giảm đau nhức cơ thể, tê bì chân tay, đặc biệt hiệu quả trong mùa lạnh hoặc khi bị đau khớp. - Cách trị gió bằng gừng:
Khi bị trúng gió (cảm giác lạnh, đau đầu, mệt mỏi), lấy 20g gừng tươi giã nát, đun sôi với nước, dùng để xông hơi hoặc ngâm chân. Ngoài ra, có thể cạo gió bằng lát gừng tươi chấm muối để làm ấm cơ thể và giải cảm.
Gừng trong y học hiện đại
Trong y học hiện đại, gừng được nghiên cứu và ứng dụng nhờ các hoạt chất gingerol và shogaol. Một số công dụng đã được chứng minh:
- Chống viêm và giảm đau: Hỗ trợ điều trị viêm khớp, đau cơ.
- Hỗ trợ tiêu hóa: Kích thích tiết enzym tiêu hóa, giảm buồn nôn (đặc biệt ở phụ nữ mang thai hoặc sau hóa trị).
- Tăng cường miễn dịch: Chống oxy hóa, bảo vệ tế bào khỏi tổn thương.
- Hạ đường huyết và cholesterol: Hỗ trợ kiểm soát đường huyết và giảm mỡ máu.
Gừng hiện được sử dụng trong các sản phẩm như viên nang gừng, siro ho, hoặc chiết xuất trong thuốc chống nôn.
Ăn gừng tươi có tác dụng gì?
Ăn gừng tươi trực tiếp (nhai hoặc ngậm) mang lại nhiều lợi ích:
- Làm ấm dạ dày, kích thích tiêu hóa.
- Giảm viêm họng, ho khan.
- Tăng cường tuần hoàn máu.
- Hỗ trợ giảm cân nhờ khả năng thúc đẩy trao đổi chất.
Tuy nhiên, không nên ăn quá nhiều vì có thể gây nóng trong hoặc kích ứng dạ dày.
Những lưu ý khi sử dụng gừng
- Liều lượng: Không dùng quá 4g gừng tươi mỗi ngày để tránh nóng trong, ợ nóng hoặc kích ứng dạ dày.
- Chống chỉ định: Người bị bệnh dạ dày nặng (viêm loét), xuất huyết, huyết áp thấp, hoặc chuẩn bị phẫu thuật không nên dùng nhiều gừng.
- Phụ nữ mang thai: Chỉ dùng liều nhỏ và cần tham khảo ý kiến bác sĩ.
- Trẻ em: Tránh dùng gừng cho trẻ dưới 2 tuổi, trừ khi có chỉ định.
- Bảo quản: Gừng tươi nên giữ ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ẩm mốc.
Gừng không chỉ là một loại gia vị mà còn là “thần dược” tự nhiên với nhiều lợi ích sức khỏe. Tuy nhiên, để phát huy hiệu quả và tránh tác dụng phụ, cần sử dụng đúng cách và phù hợp với tình trạng cơ thể.
Lưu ý: Bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, không tự ý áp dụng khi chưa có kinh nghiệm, chưa hỏi ý kiến thầy thuốc.
